Ο ποιητής Γιώργος Ρουσής

Η ποιητική επάνοδος του Γιώργου Ρουσή –
Κλασικό μέτρο και λυρική καθαρότητα

ΑΝΑΜΟΝΗ

Ντυμένη στα λευκά κατέβηκε τα σκαλοπάτια
κι έβαλε πλάϊ μου το σπαθί και δυο τριαντάφυλλα.
Θα μ’ αγαπήσεις, είπε, είμαι η μοίρα σου,
εκεί που η έρημος τελειώνει θα συναντηθούμε.

Ήταν η φωτεινή πύλη, ήταν η κλίμακα.
Τώρα
στο σκοτεινό κατώφλι στέκει ο θάνατος.
Αγγίζω τα σιδερένια κάγκελα και περιμένω.
Θα φέρει ο άνεμος και πάλι
τη μουσική των άστρων απ’ την έρημο.
Θα φέρει το μήνυμα πως ήρθεν η ώρα
για το ταξίδι της επιστροφής.
Λοιπόν –
Η πατρίδα μου σκεπάστηκε απ’ τη νύχτα
και στα βουνά της τα θεϊκά μονάχα ο θρήνος
για το χαμένο φως.

Κοντά στην πύλη στέκω κι ετοιμάζομαι.
Αργεί το μήνυμα. Αργεί.
Πατέρα, ο θάνατος δεν περιμένει.

 

Σ Ο Υ Ν Ι Ο

Ο ναός να χτιστεί σ’ αυτή την άκρη
λίγο πιο πάνω από τη θάλασσα
λίγο πιο κάτω από τον ουρανό
για να μπορεί όποιος φτάνει εδώ να ταξιδεύει
με το τραγούδι των κυμάτων μές στη νύχτα
με το τραγούδι των άστρων μές στο φως.

Ήλιε μου, πριν σβηστείς παρακαλώ σε
πάρε το μήνυμα στην άλλη γη
πως περιμένω μιαν απάντηση, πως περιμένω.
Με τον άνεμο, με τη βροχή, με τη σιωπή
κάποιος κρυφομιλά και κάποιος λέει
ούτε το χτες, ούτε το αύριο μόνο το τώρα.
Ήλιε μου, πως μόνη αλήθεια είναι το τώρα
και πώς να λησμονήσω και πώς να το δεχτώ.

Ένα ναό θα χτίσω εδώ σ’ αυτή την άκρη
λίγο πιο πάνω από τη θάλασσα
λίγο πιο κάτω από τον ουρανό
να κατεβαίνουν οι άγγελοι τις νύχτες και να σμίγουν
με τις θεές της γης και να γεννούν
τα μαύρα μάτια, τα γαλάζια και τα πράσινα
με τη σιωπή και με το φως των άστρων
με τον αχό και το τραγούδι του γιαλού.

Ήλιε μου, πριν σβηστείς παρακαλώ σε
ν’ αφήσεις μια στιγμή το φως ν’ αγγίξει
τα κύματα και μια στιγμή την άκρη τ’ ουρανού
να πάρει η Νύχτα χίλια χρώματα
και νά’ ναι η μνήμη πάντα ζωντανή
κι η πύλη του άλλου κόσμου να μην κλείσει.
Ήλιε μου, δεν έχει τέλος το ταξίδι
δεν έχει τέλος η ομορφιά σ’ αυτή τη γη.

Ένα ναό θα χτίσω πάνω από τη θάλασσα
ένα ναό θα χτίσω κάτω από τ’ αστέρια
με πύλες δυο να μένουν πάντοτε ανοιχτές.
Η μια να βλέπει στην Ανατολή
κι η δεύτερη ν’ ανοίγει προς τη Δύση
να σμίγει αυτό που θά’ ρθει με ό,τι πέρασε.
Να σμίγει η νύχτα με το φως την κάθε αυγή
κι ο Θάνατος με τη ζωή το κάθε δείλι.

Ήλιε μου, πριν σβηστείς παρακαλώ σε
χαιρέτισέ μου την πατρίδα που αγαπώ
και στους ανθρώπους που ζουν μέσα στη νύχτα
δώσε κουράγιο. Όλα είναι ψέμα να τους πεις.
Η μόνη αλήθεια η ομορφιά κι όποιος αγγίξει
μ’ ένα του δάκτυλο το πέπλο της αθάνατος.
Ήλιε μου, η μόνη αλήθεια η ομορφιά
και μήνυμα άλλο πια δεν περιμένω.

Ο ναός να χτιστεί σ’ αυτή την άκρη
λίγο πιο πάνω από τη θάλασσα
λίγο πιο κάτω από τον ουρανό
για να μπορεί όποιος φτάνει εδώ να ταξιδεύει
με το τραγούδι των κυμάτων μές στη νύχτα
με το τραγούδι των άστρων μές στο φως.

 

ΤΟ ΤΡΑΓΟΥΔΙ ΤΟΥ ΚΟΡΥΔΑΛΟΥ ( απόσπασμα)

Ω αυτοί οι Θεοί πόσο σκληροί που έτσι το θέλησαν
μέσα στον πόνο να γεννιέται η ομορφιά,
μές στον χαμό νά’ ναι το χρέος υδρία
της ιερής φλόγας. Ω να μπορούσε
χωρίς να λυώσει το κερί να γίνει φως,
να γίνει πάλι ο μόχθος μου στα τείχη ένα τραγούδι.

Έτσι θλιμμένος κάθομαι κι αναπολώ.
Μα της μνήμης το μονοπάτι είναι γεμάτο
παγίδες. Ένας ψίθυρος μονάχα φτάνει
για ν’ ακουστεί μές στα βαθειά μεσάνυχτα ένα σήμαντρο
και να ξυπνήσει η πολιτεία η κοιμισμένη.
Αυτός ο συρφετός είναι τ’ αγάλματα
κι αυτά τα μάτια είναι τα μάτια που δακρύζαν
κι αγαπούσαν;
Ω πώς τρυπάει το γέλιο τους σαν βέλος την καρδιά μου.
Θά’ ρθει κι απόψε η μοίρα δεν με ξέχασε
για ν’ αναβάλει όπως και πάντα κάποιο τέλος,
σκεπάζοντας με τον μανδύα της τ’ άγρυπνα μάτια.
Μένουν στη μνήμη πια, μένουν μές στ’ όνειρο
λευκές μορφές που χάνονται μέσα στο μαύρο φως.

Τραγούδησε, τραγούδησε μές στ’ όνειρό μου
πρωϊνό πουλί και σβήσε τη φωτιά που καίει
το ιερό δάσος με τα δάκρυα των αγνών.
Ω να μπορούσα μές στο φως να τραγουδήσω
την ομορφιά. Ω να μην έσβηναν με την αυγή
τα παραμύθια.
Τραγούδησε πρωϊνό πουλί μές στ’ όνειρό μου
κι ας μείνει μόνο ένας ρυθμός να γεμίζει την άβυσσο,
τότε που χάνεται η γαλήνη και στο χάος
κατρακυλάει με κλεισμένα φτερά ο κορυδαλός.

 

ΘΕΜΙΣΤΟΚΛΗΣ

Έσβησε ο ήλιος, χάθηκε στη θάλασσα του Αιγαίου,
Μα θά’ ναι ακόμη δειλινό στην άλλη ακρογιαλιά.
Εκεί στη γη την Αττική. Κλείνει τα μάτια και θυμάται.
Μετρά πώς έφτασε ως εδώ, ποιους δρόμους πέρασε.
Δόξα και φθόνος, ιαχές θριάμβου κι οιμωγές.
Ήταν απότομος κι αυταρχικός, το παραδέχεται,
αλλά να πουν πως ήταν και προδότης της αγάπης του!
Τι πίκρα και φαρμάκι στην καρδιά του, τι ντροπή,
να τρέχει να σωθεί, να ταπεινώνεται, να γονατίζει
μπροστά στον βασιλιά των Μολοσσών.
Και τώρα τα χειρότερα, πως είναι φίλος,
αν είναι δυνατόν, σε ποιον ; στον γιο του Ξέρξη,
της πολυαγαπημένης του πατρίδας τον εχθρό.
Τέτοιος καημός. Θλίψη θανάσιμη. Δεν άντεξε.
Τον βρήκαν ένα δειλινό νεκρό στο ακροθαλάσσι.
Είπαν πως φαρμακώθηκε, πως ήπιε ταύρειον αίμα.

ΑΙΣΧΥΛΟΣ

Στις όχθες του Συμαίθου και του Αλκάνταρα
υμνούν οι νύμφες με τραγούδι και χορό
τον ιεροφάντη που πρωτοείδε το φως στην Ελευσίνα.
Και το τραγούδι τους το παίρνουν οι άνεμοι
στης Σαλαμίνας τις ακτές, στο Μαραθώνα, στις Πλαταιές,
εκεί που γέμισε πληγές το θείο κορμί του
από τις μάχες που έδωσε για την πατρίδα.
Και οι ποντοπόροι που περνούν το ακούουν να σμίγει
με τις κλαγγές των όπλων και των ιππέων τον καλπασμό,
με αλαλαγμούς, με νικητήριες ιαχές και θρήνους.
Και ταξιδεύουν άγρυπνοι στην πετρωμένη νύχτα
κι έχουν τα λόγια του στο νού τους σαν σφυριές:
«Όταν μιλάς για τους Θεούς και για το Δίκαιο
πρέπει τις λέξεις σου μες στη φωτιά να πυρακτώνεις
να γίνουν διάπυρες, να ξεχυθούν κρουνοί φωτός,
όπως όταν απ’ τις πλαγιές ξεχύνεται της Αίτνας
πυρακτωμένη λάβα ποταμός μέχρι τη θάλασσα.
Κι όταν ο ημεροδρόμος έρθει με το μήνυμα της ήττας
και συ πονάς για των αθώων το αίμα και για το άδικο,
να μην ελπίζεις να σε λυπηθούν, να μη παρακαλείς.
Τιμή για σένα να σφραγίσουν την αγάπη τους με θάνατο.
Να ξέρεις, πάντα στην κορυφή των ηφαιστείων η στάχτη
μα τη σκεπάζει με μαντύα λευκό η στοργή των ουρανών.
Και πάντα στα άντρα της σκοτεινής καρδιάς τους
οι πηγές οι αιώνιες των αγνορύτων ποταμών.

( από τα βιβλία ΒΗΜΑΤΑ, 1966
ΒΙΟΓΡΑΦΙΕΣ, 2003 )

 

 

Μεταφραστικό εργαστήρι – ο πάνθηρας του Ρίλκε- Ανδρέας Πετρίδης

 

O ΠΑΝΘΗΡΑΣ, του Ρ.Μ. Ρίλκε – 5 εναλλακτικές προτάσεις

Προλογικό Σημείωμα

Λαμβάνοντας υπόψη τον εργαστηριακό – δοκιμιακό χαρακτήρα της γραφής που ακολουθεί, και πάντα μέσα στο πλαίσιο μιας, έστω σιωπηρής, ενεργότερης επικοινωνίας μεταφραστή-αναγνώστη, επισυνάπτω σκόπιμα πολλαπλές μεταφραστικές προτάσεις για το ποίημα Ο ΠΑΝΘΗΡΑΣ, του Ρ.Μ. Ρίλκε, στις οποίες με μόχθο και πολλές ακόμα αμφιβολίες έχω καταλήξει. Το ελληνικό κείμενο – σε όλες τις εναλλακτικές επιλογές – πέρασε από δεκάδες βασανιστικές μικρο-αλλαγές, όχι πάντα εύστοχες και μόνιμα αποδεκτές. Υπήρξαν μάλιστα αρκετές περιπτώσεις όπου εκτέθηκα αχρείαστα, με τη ψευδαίσθηση ότι είχα πετύχει κάτι τελεσίδικο. Φεύ, όμως, ως μεταφραστικός Σίσυφος επανερχόμουν σχεδόν καθημερινά σε μια νέα αναθεώρηση. Ό,τι θα αναγνώσετε στη συνέχεια, ας ιδωθεί λοιπόν στο πνεύμα ενός ανοιχτού μεταφραστικού εργαστηρίου, που κατά τη γνώμη μου δεν τελειώνει ποτέ. Γιατί το άρτιο και το πλήρες μπορεί να συναντηθεί μόνο με την επιστροφή στο πρωτότυπο. Ας είναι όμως, αξίζει πιστεύω τον κόπο – και την περιέργεια ίσως – μια τέτοια πειραματική πνευματικήπρόκληση.

Ο ΠΑΝΘΗΡΑΣ του Ρ.Μ.Ρίλκε– 5 εναλλακτικές προτάσεις
ανοιχτό μεταφραστικό εργαστήρι

– 5 εναλλακτικές προτάσεις

α.1
Με τόσα κάγκελα ως να στριφογυρίζουν,
απόκαμε το βλέμμα του, εικόνα δεν κρατά.
Νομίζει χίλια κάγκελα τον περιτριγυρίζουν,
και παραέξω τίποτε, κόσμος κανένας πια.

α.2
Με τόσα κάγκελα ως να στριφογυρνούν,
εικόνα πια το βλέμμα του δεν συγκρατεί.
Νιώθει, σαν χίλια κάγκελα να ξεπηδούν-,
και παραπέρα τίποτε, όλα έχουν χαθεί.

α.3
Με τόσα κάγκελα το βλέμμα να τρυπούν,
εικόνα άλλη δεν μπορεί πια να κρατήσει.
Νιώθει, σαν χίλια κάγκελα να ξεπηδούν -.
πιο πέρα τίποτε, ο κόσμος έχει σβήσει.

α.4
Μέσα στα κάγκελα καθώς στριφογυρίζει,
απόκαμε το βλέμμα του, χάσκει αδειανό.
Τον περιζώνουν χίλια κάγκελα, νομίζει,
και παραπέρα ο κόσμος του ένα κενό.

α.5
Μέσα στα κάγκελα καθώς στριφογυρίζει,
απόκαμε το βλέμμα του, εικόνα δεν κρατά.
Τον περιζώνουν χίλια κάγκελα, νομίζει,
και παραπέρα τίποτε, o κόσμος σταματά.

β.1
Ο απαλός βηματισμός – στέρεος λυγερός,
σε κύκλο πιο μικρό κάθε φορά σαν μπαίνει,
είναι σαν κάποιας δύναμης κλειστός χορός,
όπου μια θέληση ισχυρή βαθιά σωπαίνει.

β.2
Η απαλή περπατησιά, στέρεο βήμα οικείο,
σε κύκλο πιο μικρό καθώς πάντα περνά,
μοιάζει χορός εκστατικός σ’ ένα σημείο,
όπου μεγάλη θέληση σε λήθαργο σιωπά.

β.3
Η απαλή περπατησιά, με δύναμη με νάζι,
σε κύκλο πιο μικρό καθώς πάντα περνά -,
στροβίλισμα χορού πεισματικό φαντάζει,
με κέντρο θέληση ισχυρή, που πια σιωπά.

β.4
Η απαλή περπατησιά, ευλύγιστη μεγάλη,
σε κύκλο πιο μικρό καθώς πάντα περνά,
μοιάζει με ακατάλυτη χορευτική αγκάλη ,
γύρω από θέληση ισχυρή, που πια σιωπά.

β.5
Το απαλό του βάδισμα, στέρεο βήμα λυγερό,
σε κύκλο πιο μικρό κάθε φορά σαν μπαίνει,
μοιάζει χορός μιας δύναμης γύρω από κέντρο,
όπου μεγάλη θέληση σε λήθαργο σωπαίνει.
γ.1
Κάποτε μόνο του ματιού αθόρυβα ανοίγει
το παραπέτασμα. Μια εικόνα μέσα ορμά,
τα μουδιασμένα μέλη ριγηλά τυλίγει,
και σβήνει μέσα στην καρδιά.

γ.2
Κάποτε μόνο του ματιού αθόρυβα γλιστρά
το παραπέτασμα. Μέσα μια εικόνα αφήνει,
τη φορτισμένη των μελών σιγή διαπερνά,
και στην καρδιά για πάντα σβήνει.

γ.3
Κάποτε μόνο του ματιού ξάφνου ραγίζει
το παραπέτασμα. Μια εικόνα μέσα ορμά,
τα τεντωμένα μέλη σιωπηλά διασχίζει,
και πάει και σβήνει στην καρδιά.

γ.4
Κάποτε μόνο του ματιού η αυλαία ανοίγει
αθόρυβα. – Και μια εικόνα μέσα ορμά,
τα τεντωμένα μέλη σιωπηλά τυλίγει,
και πάει κα σβήνει στην καρδιά.

γ.5
Κάποτε μόνο του ματιού η αχλή σκορπά
αθόρυβα.- Να μπει μια εικόνα αφήνει,
τα τεντωμένα μέλη ριγηλά διαπερνά,
και στης καρδιάς τα βάθη σβήνει.

Υστερόγραφο: Όπως πολύ εύκολα συνάγεται από τα παραπάνω, αυτή η προσπάθεια μετάφρασης του ΠΑΝΘΗΡΑ, του Ρ.Μ. Ρίλκε, δεν έκλεισε, αλλά στις ερμηνευτικές λεπτομέρειες η τελική έκβαση ( αν υπάρχει) εκκρεμεί. Το ίδιο το ποίημα, ως μια σημαντική στο είδος της δημιουργία – αλλά κι η σχετική ισχύς μιας μετάφρασης – με ενθαρρύνουν να εκθέσω αυτά τα κείμενα σε ανοιχτό μεταφραστικό εργαστήρι. Όχι τόσο από σεβασμό στην ενδεχομένως διαφορετική- κατά περίπτωση – ευαισθησία του αναγνώστη, αλλά περισσότερο από την αμηχανία επιλογής ( ή απόρριψης ) ενός απρόβλεπτα πολύμορφου αποτελέσματος. Και για να χαλαρώσουμε λιγάκι: ας λειτουργήσει στο κάτω κάτω μια τέτοια πολυμορφία- ως παιγνίδι και άσκηση εκφραστικών δυνατοτήτων στην καθόλου μεταφραστική αναγραφή του ποιήματος.

ποίηση-ποιήματα-κατοχή-εισβολή-Ανδρέας Πετρίδης

ΣΧΟΛΙΑ ( «Αργοί Σταλακτίτες» 1991 )

Α.
Κωφεύεις
στη φωνή της μοίρας
όσο τ’ αντέχεις
σιγά-σιγά,

και μια μέρα
ούτε που ξέρεις
ποιο δρόμο να πάρεις
κι εύκολα ξεχνάς –

πού είναι η πλώρη
πού είναι η πρύμνη,
σ’ ένα νησί με πολλά ακρωτήρια
πολλούς δείχτες στη θάλασσα.

B.
Μ’ ανήσυχο του ματιού τον βολβό
λίγο πιο πάνω
απ’ το μοιρασμένο
μιας πόλης σχήμα,
στέκει του βουνού το σκοτεινό φρύδι.

Αποστρεφόμενο τον πέτρινο ύπνο του
και τ’ ανοιξιάτικο ξεδίπλωμα των πλαγιών του,
ποτέ-ποτέ δεν ένοιωσε
φτερούγα φόβου στο βλέμμα
μήτε ανάγκη κάποτε
το πενταδάκτυλο
χέρι να χαμηλώσει-

καθώς περνούν ξυστά λεπίδια
και του φουσκώνει
η φλέβα που έχει στο λαιμό,
σ’ ένα κατάμαυρο ουρανό
που λες θα ρίξει
στ’ άδικο χέρι τις βροντές του.

Γ.
Κι αν κάπως συχνότερα μιλάμε
για τον Πενταδάκτυλο
είναι γιατί
μοιάζει χτυπημένο πουλί
με δυο φτερούγες
καρφωμένες στο χώμα.

Θά’ ταν πιστεύω ένας αετός περήφανος
με καταγωγή ίσως
τον βράχο με την αιμάτινη μνήμη
μέρη Καυκάσου –
ένας αετός μάρτυρας
της σταύρωσης και της οδύνης,

που πέταξε μακρυά χαμηλώνοντας
για να κτίσει τελικά τη φωλιά του
σ’ ένα νησί-χλωρό κλαρί
αντίξοης μοίρας

Μετάφραση του πάνθηρα ( του Ρίλκε ) ελληνικά- από Ανδρέα Πετρίδη

 

DER PANTHER – R.M. Rilke – Im Jardin des Plantes, Paris

Sein Blick ist vom Voruebergehen der Staebe
so mued geworden, dass er nichts mehr haelt
Ihm ist, als ob es tausend Staebe gaebe
und hinter tausend Staeben keine Welt.

Der weiche Gang geschmeidig starker Schritte,
der sich im allerkleinsten Kreise drehet,
ist wie ein Tanz von Kraft um eine Mitte,
in der betaeubt ein grosser Wιlle steht.

Nur manchmal schiebt der Vorhang der Pupille
sich lautlos auf -. Dann geht ein Bild hinein,
geht durch der Glieder angespannte Stille-
und hoert im Herzen auf zu sein

Ο ΠΑΝΘΗΡΑΣ ( του Ρ.Μ. Ρίlke -)
Im Jardin des Plantes, Paris–

σε μετάφραση ( μια πρόταση ) ΑΝΔΡΕΑ ΠΕΤΡΙΔΗ

Μέσα στα κάγκελα καθώς στριφογυρίζει,
απόκαμε το βλέμμα του, εικόνα δεν κρατά.
Τον περιζώνουν χίλια κάγκελα, νομίζει,
και παραπέρα τίποτε, ο κόσμος σταματά.

Η απαλή περπατησιά, με δύναμη με νάζι,
σε κύκλο πιο μικρό καθώς πάντα περνά -,
στροβίλισμα χορού πεισματικό φαντάζει,
με κέντρο θέληση ισχυρή που πια σιωπά.

Κάποτε μόνο του ματιού αθόρυβα ανοίγει
το παραπέτασμα. Μια εικόνα μέσα ορμά,
τα τεντωμένα μέλη ριγηλά τυλίγει,
και σβήνει μέσα στην καρδιά.

 

Άλλες Ποιητικές Συναντήσεις

Η ποιητική απόσταξη του Παναγιώτη Νικολαϊδη, λάξεμα φόρμας σε άσκηση βάθους –  Ο χρησμικός λόγος του Γιώργου Μοράρη – Εφροσύνη Μαντά Λαζάρου, αυτή η άγνωστη- Η νεωτερική Ειρήνη Χατζηλουκά- Μαυρή- Νάσα Παταπίου, χωρίς τα βαρίδια της ιστορίας- Ποίηση Νίκου Ορφανίδη, με υπομονή κι αφοσίωση- ο ποιητικός ρεαλισμός της Αντριάνας  Ιεροδιακόνου- Η ποιητική επάνοδος του Γιώργου Ρουσή-